კუთვნილებას წარმოადგენდა, ხოლო ქართული წყაროების თანახმად, ისინი საწმისის "გასატაცებლად” იყვნენ ჩამოსულები. ოქროს საწმისი ჩვენი ქვეყნის საგანძურად ითვლება.

საინტერესოა, როდის შეიქმნა თქმულება არგონავტების შესახებ და თუ როდის მოხდა ამ თქმულების ლიტერატურულ ძეგლად გადაქცევა. ცნობებს არგონავტების შესახებ ვხვდებით ჰომეროსთანაც, რადგან ის "ილიადაში” იხსენიებს არგონავტების წინამძღოლ იასონს. სიუჟეტები ამ მითიდან გვხვდება ჰესიოდესა და ესქილესთანაც, მაგრამ ყველაზე ადრეული და შედარებით სრული წყარო, რომელსაც ჩვენამდე მოუღწევია, არის პინდარეს IV პითიური ოდა (ძვ.წ. VI-V სს), რომელიც მოგვითხრობს არგონავტების თავგადასავლის ყველაზე მნიშვნელოვან მომენტებს. შეიძლება დავასკვნათ, რომ სწორედ მაშინ მოხდა ამ მითის ლიტერატურულ ნაწარმოებად ჩაწერა. ამიტომაც, ჩვენი კვლევის მთავარ ობიექტს ეს ოდა წარმოადგენს.

ოქროს საწმისი – არგონავტების მთავარი სამიზნე

ეს ისტორია ელადის ჩრდილოეთით მდებარე ოლქს, ბეოტიას უკავშირდება, რომლის მმართველი ქართა მეფის ძე ათამანტი იყო. მას ორი შვილი ჰყავდა: ჰელე და ფრიქსე. ათამანტმა მეორე ცოლად მოიყვანა თებეს მეფის ვერაგი ასული ინო, რომელსაც სასტიკად სძულდა ათანამტის შვილები და ამიტომ ბოროტი ხრიკის გამოყენებით მათი თავიდან მოცილება გადაწყვიტა. (დელფოს მისანთან გაგზავნილი შიკრიკები მოისყიდა, რომლებმაც მეფეს უთხრეს, რომ სანამ შვილებს მსხვერპად არ შესწირავდა, მოსავალი არ მოვიდოდა). დედამ შვილების გადარჩენა განიზრახა და ჰერმესის ნაბოძები ოქროსმატყლიანი ვერძით ისინი ქვეყნიდან გააქცია. ვერძს მეტყველების უნარიც ჰქონდა. მან ბავშვები აიეტის სამფლობელოსკენ, კოლხეთისაკენ წაიყვანა, მაგრამ გზად, დარდანელის სრუტის თავზე ჰელემ თავი ვეღარ შეიკავა და ზღვაში ჩავარდა, ხოლო ფრიქსე უვნებლად ჩავიდა კოლხეთამდე. აიეტმა იგი თბილად მიიღო, აღზარდა და საკუთარ შვილზე, ქალკიოპეზე დააქორწინა. მოგვიანებით აიეტმა ოქროს ვერძი მსხვერპლად შესწირა ზევსს (მეორე ვერსიით კი თვითონ ფრიქსემ აიეტს). ამის შემდეგ ოქროს საწმისის დაცვა გველეშაპს დაევალა, რომელსაც არასდროს ეძინა.
ოქროს საწმისის შესახებ ეს ლეგენდა ძალიან საინტერესოა, მაგრამ, ცხადია, რომ მფრინავი, მეტყველი და ოქროსმატყლიანი ვერძის არსებობა რეალობას არ შეესაბამება. ბერძენ ისტორიკოსთან და მეცნიერთა ვარაუდით, ეს უნდა ყოფილიყო ცხვრის ტყავი, რომლითაც კოლხები ოქროს მოიპოვებდნენ მდინარიდან, ან მეორე ვერსიით, "ოქროს საწმისი” იყო პერგამენტზე შესრულებული ოქროს მოპოვების წესი.

ვინ იყვნენ არგონავტები და საიდან იწყება მათი ისტორია?
თესალიის ქალაქ იოლკოსში მეფობდა კრეთევსი. მას ტიროსგან ჰყავდა შვილები: ესონი, ამითაონი და ფერესი. ტიროს კი მანამდე პოსეიდონისგან ჰყავდა ორი ვაჟი: ნელევსი და პელიასი. პელიასმა განდევნა თავისი ძმა ხოლო თავის ნახევარძმას, ესონს წაართვა ტახტი და უკანონოდ დაიკავა ის. ესონმა ცოლად ალკიმედე შეირთო, რომელსაც უსათუოდ სიკვდილი ელოდა, ამიტომ მშობლებმა იგი დაბადებისთანავე დაღუპულად გამოაცხადეს და პელიონის მთაზე გახიზნეს. პინდაროსის მიხედვით მას აქ კენტავრი ქირონი ზრდიდა, რომელიც არაერთი გმირის აღმზრდელი იყო. ქირონმა ბავშვს იასონი ანუ "განმკურნებელი” დაარქვა.
იასონი გამოქვაბულში იზრდებოდა, მაგრამ როცა ის წამოიზარდა მან დატოვა თავისი აღმზრდელის სამყოფელი. იგი ანავროსის მდინარეს მიადგა, სადაც მოხუცებული შეხვდა და დახმარება სთხოვა. იასონმა ის მეორე ნაპირზე გადაიყვანა. ეს მოხუცი ქალღმერთი ჰერა იყო, რომელიც ხალხს სიკეთეში ცდიდა. ამ საქციელის შემდეგ ჰერა იასონის მფარველი და გულშემატკივარი გახდა.
იოლკოსში მისულ იასონს იქ პელიასი დახვდა, რომელიც მსხვერპლს სწირავდა. იასონის გამოჩენამ ყველა გააოცა, "აპოლონი ხომ არ გვეჩვენა, ანდა აფროდიტეს მეუღლე, სპილენძის ეტლით” – ამბობდნენ მისი სილამაზით მოხიბლული მნახველნ. როცა მამამ იცონ თავისი შვილი, "ხანდაზმულ სახეზედ ცრემლი ჩამოეღვარა ნიაღვარივით”, ხოლო ბიძები უმალ მოვიდნენ, რათა მითვის თაყვანი ეცათ. როცა პელიასმა გაიგო, თუ ვინ იყო იასონი და დაინახა, რომ ცალ ფეხზე სანდალი არ ეცვა, წინასწარმეტყველება გაახსენდა (რომლის მიხედვითაც მას იასონის ხელით სიკვდილი ეწერა) და იასონის თავიდან მოცილება განიზრახა. მან აღუთქვა იასონს, რომ დაუთმობდა მამამისის ტახტს, თუკი ის აიეტის სამეფოდან მათ კუთვნილ ოქროს საწმისს წამოიღებდა (ვერაგი მეფე დარწმუნებული იყო, რომ იასონი ამას ვერ მოახერხებდა). მან ისიც კი გამოიგონა, რომ თითქოს ფრიქსე გამოეცხადა, რომელსაც ოქროს საწმისის დაბრუნება სურდა. იასონმა მიიღო მისი წინადადება. 
მასთან ერთად სამოგზაუროდ წასვლის სურვილი ორმოცდაათმა გმირმა გამოთქვა, რომელთა შორის ჰერაკლე, ორფევსი, პელევსი, ლაოკოონი და არგოსი ("არგოს” ამგები) იყვნენ. მათ მნახველთ ისეთი წარმოდგენა ექმნებოდათ, რომ ისინი აიეტის სასახლეს ერთ დღეში აიღებდნენ და დაამარცხებდნენ მეფეს, რომელსაც საბერძნეთშიც კი უძლეველის სახელი ჰქონდა გავარდნილი.
გმირები "არგოთი” გაეშურნენ კოლხეთისაკენ. ამ გემს ასე იმიტომ უწოდეს, რომ მისი ამგები, არგოსი იყო, რომელსაც ქალღმერთ ათენას მსახურად მიიჩნევდნენ. "არგოს” გმირებს კი, შესაბამისად, არგონავტები ეწოდათ.

გზა კოლხეთისკენ
გზად არგონავტებს უამრავი ხიფათი გადახდებათ თავს, ზოგი მეგობარი ჩამოსცილდებათ, მაგალითად, ჰერაკლე, ზოგიც დაეღუპებათ, შეებრძოლებიან სტიმფალიდებს (სპილენძისფრთებიან არსებებს) და კუნძულ ლემნოსზე შეჩერდნენ, სადაც მხოლოდ ქალები ცხოვრობდნენ. ამის მიზეზი ის იყო, რომ ლემნოსელ ქალებზე განრისხებულმა აფროდიტემ ისინი დასაჯა და მათ ზიზღისმომგვრელი სუნი აუვიდათ, რის გამოც მათ ქმრებს ისინი შესძულდათ. გაბოროტებულმა ქალებმა ღამით ყველა მამაკაცი ამოხოცეს, ერთედერთი ჰიფსიპილეს მამა, დიონისეს ვაჟი თაოსი გადაურჩა სიკვდილს.
ჰიფსიპილეს მოხუცი ძიძის რჩევით ქალებმა კუნძულზე შესვენების უფლება მისცეს არგონავტებს. ”ტკბილი სიტყვები ზღვით მოსულ სტუმრებს მოგვაგება, კეთილგანწყობით ნადიმზე მიგიპატიჟა” – წერს პინდარე. ამასობაში მათ უკან დაბრუნება ძალაინ დაუგვიანდათ, რის გამოც ჰერაკლესგან მიიღეს საყვედური. არგონავტებმა გადაწყვიტეს ისევ გზას დადგომოდნენ მიუხედავად ლემნოსელი ქალების მუდარისა.
დაბოლოს ჭირნახულები გემს მდ.ფაზისში შემოაცურეს, საიდანაც აიეტის მთავარ ქალაქს, კუტაიას მიადგნენ.
აპოლონიოს როდოსელის "არგონავტიკაში” აღწერილი კოლხეთის მიხედვით, შეგვიძლია ვიმსჯელოთ ამ სახელმწიფოს ძლევამოსილებასა და სიმდიდრეზე. როდოსელი წერს: "მწვანე ფოთლებით დაბურული ვაზები ფართოდ გადაშლილიყვნენ. მათ ქვეშ მოჩუხჩუხებდა ოთხი დაუშრეტელი წყარო, რომლებიც ჰეფესტომ ამოიღო. ერთი რძეს მოაჩქეფებდა, მეორე – ღვინოს, მესამე სურნელოვან ზეთს მოარაკრაკებდა, მეოთხე კი მოაქუხებდა წყალს, რომელიც პლეიადების ჩასვლის ჟამს თბებოდა, აღმოსვლის დროს კი ყინულივით ცივი ამოქუხდა ლოდიდან. შუაგულში იდგა სასახლე, რომელსაც რავალი კარგად შეკრული ორმაგი კარი და მოსასვენებელი ოთახი ჰქონდა. გარს უვლიდა შესანიშნავად ნაკეთები აივანი”. ამ სასახლეში აიეტი ცხოვრობდა.

ოქროს საწმისის მოპოვება
კოლხეთში ჩასულმა იასონმა და მისმა მხებლებმა მეფე აიეტს თავიანთი განზრახვა არ დაუმალეს და უთხრეს, რისთვისაც გამოიარეს ამხელა გზა. რაღა თქმა უნდა, აიეტს არ ჰქონდა სურვილი ოქროს საწმისი ჩამოსულებისთვის დაეთმო, ამიტომ იასონს ისეთი დავალება მისცა, რომლის შესრულება მხოლოდ თვითონ აიეტს თუ შეეძლო. მან იასონს უთხრა, რომ თუკი ის მართლაც ღმერთების შთამომავალი იყო, როგორც ამას თავად ამბობდა, მისთვის ამ დავალების შესრულება შეუძლებელი არ უნდა ყოფილიყო, ხოლო თუკი ის ამას თავს ვერ გაართმევდა, მაშინ აიეტი უფრო სუსტსა და უღირსს ოქროს საწმისს არ დაუთმობდა. იასონი სპელინძისფეხება ხარებს უნდა შებრძოლებოდა, საზარელი გველეშაპის კბილები უნდა დაეთესა, შემდეგ მათგან გარდაქმნილი მეომრები უნდა დაემარცხებინდა და გველეშაპისთვის ოქროს საწმისი უნდა წაერთვა. იასონი ამ დავალების შესრულებას ვერ მოახერხებდა რომ არა აიეტის ასული მედეა, რომელსაც თავდავიწყებით შეუყარდა იასონი. მან იასონს დახმარება აღუთქვა. "და ძლიერ ტკივილთა შეუვალი მისცა სალბუნი, ზეითუნში განზავებული, ტკბილი ქორწილით შეუღლება შეჰპიცეს ერთმანეთს” – წერს პინდარე. 
საინტერესოა, ის რომ არგონავტების კ.კალისტემდე მისვლის შემდეგ პინდარე წყვეტს მოყოლას მათ შესახებ და ამბობს: "იქ ლეტოიდემ გადამზადა ლიბიის ველი, რათა იმრავლოს ღვთის პატივთ კაცთა მოდგმამ, ვისაც წილად ხვდა ღვთაებრივი ქალაქის – ოქროსტახტოვან კირენეს მართვა სწორი განსჯით და მართალგანგებით”. ის საუბრობს ოიდიპოსის სიბრძნის შესახებ, რომ ქალაქის შეძრა უძლურსაც ძალუძს, ხოლო წესრიგის აღდგენა ძალიან ძნელია. ის არიგებს კირენეს მმართველს, მარად იზრუნოს მის საკეთილდღეოდ. პინდაროსი არ ასრულებს არგონავტების ამბავს მათ შინ დაბრუნებამდე და შუაში წყვეტს მოყოლას.
მედეამ იასონს წამლები დაუმზადა და დაეხმარა საგანძურის გატაცებაში. გამარჯვებული არგონავტები გემით სამშობლოსკენ გაეშურნენ და მედეაც თან წაიყოლეს. განრისხებულმა აიეტმა მათ გემები დაადევნა უფლისწულ აფსირტეს მეთაურობით, მაგრამ არგონავტებმა ვერაგულად მოკლეს აფსირტე და კოლხების გემებს დააღწიეს თავი.
მედეას საქციელს ყველა სხვადასხვანაირად აფასებს. ეს იყო შეყვარებული ქალის დაუფიქრებელი მოქმედება თუ მამის მოღალატე ქალიშვილის საქციელი? ფაქტია, რომ ამ ნაბიჯის შემდეგ მედეას ცხოვრება წინსვლის ნაცვლად თანდათან უკან წავიდა და საშინელი შედეგით დასრულდა.

ამგვარად, მითში არგონავტების შესახებ, ცხადია, ბევრი ამბავი გამოგონილია, ნაწილი ზღაპრულია, ნაწილი კი სიმართლეს შეესაბამება. გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ ამ მითში სხვადასხვა ეპოქის ისტორიული მოვლენები ერთმანეთშია არეული. ძალიან მნიშვნელოვანია იმის დადგენა თუ რა არის ნამდვილი და რა არის გამოგონილი "მითში არგონავტების შესახებ”, რადგან ბევრი მეცნიერის აზრით ეს მითი არ შეიძლება ბოლომდე სარწმუნო იყოს. ამას ისიც მოწმობს, რომ ეს მითი ჩაწერამდე თაობიდან თაობას ზეპირსიტყვიერად გადაეცემოდა, რის გამოც მასში ბევრი დანამატია. მართალია, მითი გამოგონილი ამბებითაა სავსე, მისი საფუძველი ყოველთვის რეალური ამბები ხდება, რომლებმაც ძალიან დიდი როლი ითამაშეს კაცობრიობის განვითარებაში. ფაქტია, რომ ნამდვილად არსებობდა ძლევამოსილი სახელმწიფო კოლხეთი და მისი მეფე მართლაც იყო აიეტი.